Irakurle txokoen 3 E-ak: eleberria, egungoa eta etxekoa

(Irudia: 111Akademia. Aurten ere elkartu ziren Literaturian irakurle taldeak)

Berriako Hirudia ataleko hamabigarren artikulua da hau, bertsio luzean. Egurra onartzen da, baina, ahal dela, sua egiteko baliagarria izan dadila.

Bakarka egiten den jardunetako batek, behintzat, ez du zertan bakardadean bukatu. Azken hamar-hamabost urteotan irakurle talde/txoko/solasaldi/eta abarrak finkatu egin dira gurean, fenomeno kultural ez ezik sozial bihurtzeraino. Fenomeno horrekiko lilura (txundiduratik deliriora doan adiera zabalean) dago, beraz, zutabe honen sorburuan. Azken bi ikasturteetako (2011/12-2012/13) irakurgaien zerrendak eta zenbait datu eskatu dizkiegu liburutegiei nahiz irakurle txokoetako gidariei, hala nola, liburuak hautatzeko irizpideak, antolatzaileak, maiztasuna eta irakurleen kopurua. Hemen lagin  bat (ahalik eta osoena) baizik ez dugu hartuko[1], joeren bila; hori bai, eskerrak eman nahi dizkiegu informazioa bidali diguzuen guztioi, prestutasunagatik eta laguntzagatik.

Berrogeitik gora[2] irakurle txoko daude, gehienak, bistan denez, Bizkaian eta Gipuzkoan. Horietarik aunitz euskara elkarteek antolatzen dituzte, edo liburutegiek euskarazko ekintzei eskaintzen dizkieten jardueretako parte dira; hala ere, bada literatur ekintzen egitarauaren barruan sartzen duenik, hizkuntzarekin loturarik egin gabe. Gaztetxeren batek ere antolatzen ditu, Lemoak kasu. Lagin modura hamar aukeratu ditugu: Gasteiz, Arrasate, Bilbo (Bidebarrieta), Bermeo, Donostia (Liburutegi Nagusia), Lizarra, Miarritze, Hernani, Zumaia eta Ea. Moderatzaile lanetan idazle bat dute askok, eta moderatzaile berak gida ditzake txoko bat baino gehiago (ez hautatutako hamarreko zerrendan). Oro har irakurgaiak moderatzaileak berak aukeratzen ditu, baina galdetutako gidari gehienek diote zerrenda «irakurleen proposamenekin» osatzen dutela; liburuzainek, berriz, moderatzaileari bakarrik egozten diote ardura hori. Generoen, autoreen, argitaletxeen eta abarren arteko oreka gordetzen saiatzen direla ere diote askok, baina geroago ikusiko dugu oro har ez dutela lortzen. Horrekin lotuta eta liburuak hautatzeko irizpideei dagokienez, oro har liburutegiek ez dakite zer irizpideren arabera hautatzen diren, eta gidari batzuek diote aniztasuna bilatzen dutela, beste batzuek, berriz, literatur kalitatea. Hamabostean, hilean edo bi hilean behin elkartzen dira uda salbu, baina bada urteko lehenengo erdian biltzen denik (Bilbokoa otsailetik ekainera) baita urte osoan ere (Eakoa). Talde txikiak izaten dira, 6tik 18ra bitartean, eta idazlea bertaratzen den egunetan zenbatekoa handitu egin ohi da. Emakumeak dira talde horietan biltzen diren irakurleen gehiengoa.

Orotara, azken bi ikasturteetan, hamar txoko horien artean 171 irakurgai izan dituzte, 110 liburu; tituluak errepikatzen dira, beraz, eta bereziki gehien ageri diren hiru argitaletxeetan: Alberdania, Susa eta Elkar. Susa, esaterako, 39 aldiz agertzen zaigu, baina 19 titulutan. Izan ere, txoko batean baino gehiagotan izan dituzte irakurgai, besteak beste, Twist (7tan), Fikzioaren izterrak (4) eta Atzerri (4). Klub gehienek nahiago izaten dituzte azken bizpahiru urteetan kaleraturikoak; horiek dira tituluen %50 (55), baina irakurgaien %68,4 (117). Editorialekin alderaketa eginez gero, Alberdaniako liburuen %61a eta Elkarren %50a 2010ekoa edo atzeragokoa da. Sei (!) argitaletxe ditugu liburu bakarrarekin edo birekin 110 tituluko zerrendan. Iparraldeko argitaletxerik ez da ageri, ezpada Miarritzeko irakurgaien zerrendan.

Generoei begiratuz gero, irakurgaien nahiz tituluen %67 nobelak edo narrazio luzeak osatzen du. Hurrengo multzo handiena ipuinena dugu, irakurgaien %19ari eta tituluen %18ari baitagokio. 9 aldiz ageri zaizkigu poesia liburuak, baina Bitan esan beharra lau aldiz ageri da, eta Scanner bitan; beraz, 5 titulu baino ez ditugu. Saiakerak, aldiz, 8 dira, eta ez da titulu bat bera ere errepikatzen. Hiru klubetan ez dute ez saiakerarik ez poesiarik landu azken bi ikasturteetan. Aipatzekoa da zerrenda osoan antzezlan bakarra dugula, hiru kronika liburu, eta komikirik bat ere ez.

Miren Ibarluzeak aurretik ere esana zigunez, euskaraz sortutakoen aldeko joera handia da. Irakurgaien %70,7 eta tituluen %66 jatorriz euskaraz sortutakoak dira, itzulitakoen aldean. Itzulpenetan, Igelaz gainera, Alberdania, Elkar eta Txalaparta argitaletxeko irakurgaiak dira gehiengoa. Generoari erreparatuz gero, nobelak eta ipuinak baizik ez ditugu itzulitakoen artean, eta horietatik nobelak dira alde handiz (%83) nagusi. Bataz beste bosna itzulpen irakurri dituzte klubetan, nahiz eta alde handia dagoen batetik bestera, zerrenda batzuetan 9 ageri baitira (Gasteiz eta Arrasate) eta beste batzuetan 1-2 (Miarritze eta Bilbo).

Beste hamaika datu atera genitzake: autoreen generoa, 65 baitira euskal autoreak guztira, horietarik 20 emakumeak (lady boom-ik ez, bada), eta itzulpenetan aldea txikitzen da, 36tik 14; gehien irakurrienak; itzulpenen sorburu-hizkuntzak… Eta hori bestelako informazioekin lotzea ere interesgarriagoa litzateke, hala nola, argitaletxeen azken bi urteotako argitalpenekin, eskaintza benetan zein den eta horrek hautua noraino baldintzatu duen ikusteko. Alta, lagin honen azterketan aipaturikoak intuizio ziren datu baino lehenago, intuizio konpartitu, esanen nuke; beraz –eta datuak aski bistakoak diren arren–, generoen, nobedadeen, argitaletxeen, jatorrizko-itzulpenen eta abarren desorekari begira, beharrezkoa iruditzen zait horren gaineko gogoeta: izenburuko 3 E horiek egonkortzen eta irizpide horiek betetzen dituen kanon bat elikatzen segitu nahi dugu irakurle txokoen bidez (ere)? Noren mesedetan? Hori al da benetan euskarazko irakurle komunitatearen isla? Hori bihurtuko dugu erreferente?