Benetako familia-mina

Izenburua: Muskuiluak afaltzeko (Das Muschelessen)

Autorea: Birgit Vanderbeke

Itzultzailea: Ainhoa Irazustabarrena

Argitalpena: Pasazaite, 2013

Lau kilo muskuilu eta lau kideko familia herren bat. Hori da liburuko agertokia, eta ez da aunitz aldatzen, liburu osoa zipriztintzen baitute erdirako nazkagarri bihurtu diren muskuiluek eta agertzen ez den aitarik gabeko (hobe) familiaren nondik norakoek. Narratzaile gazte baten ahotsean eta oroitzapenetan osatzen dugu familia-eredua, haiei esker ohartzen gara kide bakoitzaren izaeraz, aurpegiez eta lotsez. Irakurri gabe ulertzen dugu aitak seme-alabak jipoitzen dituela, ama beldurrez bizi dela eta autokonfiantza aspaldi galdu zuela, seme-alabek nahiago dituztela aita gabeko egunak.

Emaztea, alaba narratzailea eta semea aitaren zain daudela, lau kilo muskuilu bete eltze aurrean dutela, ardo botila zabaldu aurretik ere hasten dira hogeigarren orrialderako aitaren kontra matxinatzen, betiko orduan iritsi ez delako «festa-zapuztaile» deitzen baitio alabak, eta amak etxe horretan erabiltzen ez den hitzetako bat («pozoitsu») ahoskatu baitu. Hasieran lotsaz, ahots apalez, aita atetik sartu eta gaizki esaka harrapatuko dituen beldur; gero, ardoaren laguntzaz, lasaiago, batez ere ohartzen direnean guztiek berdin pentsatzen dutela, eta, beraz, ez dutela elkar salatuko.

Etxe horretan ez da sekreturik, ez da agintzen ezta debekatzen ere, beti baitaude ados, zeren «benetako familia batean ezinezkoa da gaizki-ulertuak egotea». Aita ongi arduratzen da horretaz, desengainu bakoitzean «aita nor den» gogorarazten baitie seme-alabei, txepelkeria bakoitza azpimarratzen baitio emazteari. Irakurlearengan gorrotoa sortzen duen gizon horrek izugarri sufritu behar du benetako familia horren bilaketa setati eta ezinezkoan. Eta, hala, sekula ez dira aski izanen aitaren eredu ideal hori lortzeko kide guztiek egiten dituzten saiakerak eta zurikeriak. Etengabean ahaleginduko dira aita kontentatzen: haren lana lausengatu, elkar salatu, eskolan bikainak atera, gogorrak eta logikoak izaten trebatu, azala erre arte eguzkipean eutsi, ikarak bortxaz gainditu, azazkalak margotu… finean, aitari egokitzeko zoritxarreko izan.

Gertakarien kontakizun ironikoa egiten digu narratzaileak; juizio esplizituak kideen ahotsean aurkitzen ditugu gehienetan, bakan batzuk baino ez dira kontakizunean. Muskuiluen zaratak eta presentziak berak azkenerako irakurlea gogaitzen duen gisa berean, esaldi luzeek, eten urriek eta errepikapen ugariek itolarria eta egoeraren astuna larritzen dute. Narratzailea zuzen eta argi mintzo da, iraganeko inozentziaz zenbaitetan eta dramatismorako joerarekin batzuetan («Normaltasunari buruzko desbideratze txiki bat, eta bat-batean dena da desberdina, (…) lehen elkar hartuta zeudenak elkarrengandik urruntzen dira, hilketak eta erailketak izaten dira, lepoa moztuko liokete elkarri…»). Oroitzapen batzuek irribarrea sor dezaketen arren, tonua grabea da bukaerara arte. Ez dago deus sobera, digresio diruditenak ere ñabardura ezinbesteko dira familia-argazkian.

Tristura handiena amak sor lezake; senarragatik gauza maitatu askori muzin egin behar izan badio ere, hondoa jo arren, ia bukaerara arte ikus dezakegu aita defendatzen, harekiko errukia eskatzen, zerbait txarra desiratzeagatik bere burua zigortzen. Bukaeran, guztien posizioa argi dugunean, telefonoak jotzen du, ez dute hartzen, eta, aitak istripu bat izan duela pentsa badezakegu ere, ez dakigu seguru zer dela-eta ez den agertu. Baina horrek ez du axola, pertsonaien bilakaerak du pisua. Muskuiluak zakarretara botatzen ditu amak: husten du barrua.

Etenik gabeko esaldi luzeak eta mendekoz josiak erronka izan zirela adierazi zuen Ainhoa Irazustabarrenak liburua aurkezteko bideoan. Erronka gainditu du ba, ederki eman baitu testua itzultzaileak. Ahozko hizkeratik oso hurbil badago ere, tonua gordetzea ere ez zen lan makala izanen. Bikain korritzen du testuak, trabarik edo aldrebeskeriarik gabe; irakurtzeari uzteko arrazoi bakarra, beraz, egoeraren larria edo hausnartzeko premia izan daiteke. Zerbait aipatze aldera (eta hau itzulpen blog bat delako), esanen dut bitxia egin zaidala alabak ‘anaia’ erabiltzen duela ‘neba’ beharrean; txikikeria da, beraz, seinale on.

Sari bat baino gehiago jaso ditu Birgit Vanderbekek liburu labur honi esker (94 orrialde), eta ez da gutxiagorako. Idatzi zuen lehenengo liburua izan zen, eta horrez geroztik dozena bat nobela behintzat idatzi ditu, baita bidaia-liburu bat eta errezeta-bilduma bat ere. Sona handia lortu du Alemanian, eta eskolako irakurgaien zerrendan ere ageri da Das Muschelessen hau; izan ere, liburu ona izan daiteke gazteekin lantzeko. Vanderbeke Brandenburg-en sortu zen 1956an, eta familiarekin Mendebaldeko Alemaniara zeharkatu zuen muga bost urte zituela.

 Hainbat edizio, jatorrizko eta itzulpen.

*Testu hau Arrasateko Literatura Solasaldietarako prestatu oharren berridazketa bat da, eta irakurleren batek han esandakotik zerbait ere izan dezake; barka diezadala lapurreta, bada.