Autoreak plazara: Samanta Schweblin

Buenos Airesen sortu zen Samanta Schweblin, 1978an. Zinema eta telebista ikasketak egin zituen Argentinako hiriburuan, eta egun  irakasle dabil. Sari aunitz jaso ditu argitaratzen hasi zenetik, hots, bere lehen liburua, El núcleo del disturbio (Destino, 2002) kaleratu zuenetik. Hamahiru hizkuntzara itzuli dute bigarrena, Pájaros en la boca (2008, Emecé) ipuin-liburua, eta Casa de las Américas saria eman zioten. Hemen entzun dezakegu autorea liburu horren harira hizketan. Oaxacan, Umbrian eta Toscanan egon da bizitzen, hainbat erankundek emandako diru-laguntzekin, eta gaur egun Berlinen bizi da. GRANTA aldizkari ospetsuak hautatu zuen duela gutxi, “gaztelaniazko narratzaile gazte onenen” artean sailkatzeko; 22ko zerrenda da, eta 35 urte baino gazteagoko idazleak hautatzen dituzte.

Sariak gorabehera, Obabako Testiguek Uxue Alberdiri egindako elkarrizketaren bidez heldu zaigu guri autorea. Euskaraz dakarkizuegun ipuin honekin irabazi zuen duela zenbait hilabete (2012ko bukaeran) Frantziako Juan Rulfo saria. Irakurlea harritzeko gaitasuna dute argentinarraren ipuin gehienek, nahiz eta oinarrian edo abiapuntuan eguneroko gertakariak izan; baliteke egunerokoaren eta sorpresa edo lekuz kanpoko elementuren baten nahasketatik eratortzea ipuinon arrakasta. Zoritxarreko gizon bat honek, esaterako, urtebetetze eguna duen neskatxa batek ezezagun batekin duen hartu-emana kontatzen du. On egin!

ZORITXARREKO GIZON BAT

Zortzi urte bete nituen egunean, nire ahizpak –ezin zuena jasan berari begira inor ez egotea– lixiba katilu oso bat edan zuen kolpean. Abik hiru urte zituen. Irribarre egin zuen lehenik, nazkagatik beharbada, eta gero aurpegia zimurtu zuen min keinu izugarri batekin. Amak Abiren eskutik zintzilikatzen zen katilu hutsa ikusi zuenean, Abi bera baino zurbilago jarri zen.

–Jainko-maitea-Abi –hori izan zen amak esandako guztia–, Jainko-maitea-Abi –eta oraindik ere segundo batzuk gehiago behar izan zituen mugitzeko.

Besoetatik helduta astindu egin zuen, baina Abik ez zuen erantzun. Oihu egin zion, baina orduan ere Abik ez zion erantzun. Telefonora egin zuen korrika, aita deitu zuen, eta korrika itzuli zenean Abi zutik zegoen oraindik, katilua eskutik zintzilik. Amak katilua hartu eta harraskan utzi zuen. Hozkailua zabaldu, esnea hartu eta edalontzi batera isuri zuen apur bat. Edalontzira begira geratu zen, gero Abiri, gero edalontzira, eta azkenean harraskara bota zuen esnea. Aita segituan iritsi zen, etxetik oso hurbil lan egiten baitzuen, baina amari denbora eman zion esnearen kontua berriz ere egiteko, aita klaxona jotzen eta oihukatzen hasi baino lehen.

Kanporantz begiratu nuenean ikusi nuen ordurako zabalik zeudela sarrera, hesia eta autoko ateak. Aitak klaxona jo zuen berriz, eta ama ziztu bizian abiatu zen, Abi bularren aurka estututa zeramala. Klaxon soinu gehiago entzun ziren, eta ama, autoan eserita, negarrari ekin zion. Aitak bitan deitu behar izan ninduen, atea nik itxi behar nuela ulertzeko.

Lehenengo kilometroa autoko atea ixtea eta gerrikoa lotzea kostatu zitzaidana baino arinago egin genuen. Baina etorbidera iritsi ginenean, trafikoa kasik geldi zegoen. Aitak klaxona jotzen zuen, «Ospitalera noa! Ospitalera noa!» oihukatu bitartean. Inguruan genituen autoek maniobrak egiten zituzten, eta mirariz bezala pasatzen uzten ziguten, baina orduan, auto pare bat aurrerago, gauza bera errepikatu behar izaten genuen. Aita ilaran geratu zen; klaxona jotzeari utzi, eta burua bolantearen kontra kolpekatu zuen. Sekula ez nuen halakorik egiten ikusi. Isilune bat egon zen, eta orduan zuzen jarri eta atzerako ispilutik begiratu zidan. Jiratu, eta esan zidan:

–Kendu kuleroak.

Eskolako soinekoa nuen jarria. Nire kulero guztiak zuriak ziren, eta hori nuen nik une horretan buruan, eta ezin nuen ulertu aitaren eskaera. Eskuak eserlekuan bermatu nituen, hobeki eusteko. Amari begiratu nion, eta oihu egin zidan amak:

–Kentzeko kulero putak!

Eta kendu egin nituen. Aitak eskutik kendu zizkidan. Leihatila jaitsi, klaxona berriz jo, eta kanpora atera zituen kuleroak. Goi-goian eutsi zien, oihukatu eta klaxona jo bitartean, eta etorbide guztia begira jarri zitzaigun. Kuleroak txikiak ziren, baina baita oso zuriak ere. Atzean, ehun metro ingurura, anbulantzia batek sirena piztu zuen, ziztuan gugana etorri eta bidea zabaldu zigun, baina aitak kuleroak astintzen jarraitu zuen ospitalera iritsi ginen arte.

Autoa anbulantzien ondoan utzi zuten, eta segituan jaitsi ziren. Atzera begiratu gabe ere amak Abirekin egin zuen lasterka, eta ospitalean sartu zen. Nik zalantza egin nuen jaitsi behar nuen ala ez: kulerorik gabe nengoen, eta aitak non utzi zituen ikusi nahi nuen, baina ez nituen aurkitzen, ez aurrealdeko eserlekuetan ez aitaren eskuan, ordurako bere aldeko atea ixten ari zena.

–Mugi, mugi –esan zidan aitak.

Nire atea zabaldu eta jaisten lagundu zidan. Autoa itxi zuen. Kolpetxo batzuk eman zizkidan sorbaldan hall nagusira sartu ginenean. Ama korridorearen hondoko gela batetik atera, eta keinu egin zigun. Lasaitu ninduen berriz ere hitz egiten zuela ikusteak; erizainei azalpenak ematen zizkien.

–Geratu hemen –esan zidan aitak, eta korridorearen bestaldeko aulki batzuk erakutsi zizkidan.

Eseri egin nintzen. Aita gelan sartu zen amarekin, eta ni zain egon nintzen luzaroan. Ez dakit zenbat denboran, baina bai luzaroan izan zela. Belaunak elkartu nituen, estu-estu, eta hain minutu gutxitan gertatutako guztian pentsatu nuen, eta apika eskolako mutilen batek kuleroen gertakaria ikusiko zuela bururatu zitzaidan. Zuzen jarri nintzenean, soinekoa goratu, eta ipurdiak aulkiko plastikoaren zati bat ukitu zuen. Noiz edo noiz, erizaina gelatik irteten zen, gurasoak entzun nitzakeen eztabaidan, eta, apur bat luzatu nintzen batean, Abi ikusi ahal izan nuen esku-oheetako batean urduri, eta orduan jakin nuen, beraz, egun hartan behintzat ez zela hilko. Eta zain egon nintzen tarte batez. Orduan, gizon bat hurbildu eta nire ondoan eseri zen. Ez dakit nondik atera zen, ez nuen aurretik ikusia.

–Zer moduz? –galdetu zidan.

«Oso ongi» esatea pentsatu nuen, hori baita amak beti erantzuten duena norbaitek galdetuz gero, juxtu aurretik bera erotzen ari garela esan arren.

–Ongi –erantzun nion.

–Norbaiten zain zaude?

Pentsatu egin nuen. Konturatu nintzen ez nengoela inoren zain, edo, behintzat, ez zela hori orduan egiten egon nahi nuena. Beraz, ezetz egin nion buruaz, eta esan zidan:

–Zergatik zaude itxarongelan eserita, orduan?

Ez nekien itxarongela batean nengoenik, eta konturatu nintzen kontraesan handia zela. Gizonak belaunetan zuen zorro txiki bat zabaldu zuen. Barrukoa nahastu zuen apur batez, presarik gabe. Orduan papertxo arrosa bat atera zuen.

–Hemen dago –esan zuen–, banekien nonbait gorde nuela.

Papertxoak 92 zenbakia zuen.

–Izozki baterako balio du, nik gonbidatzen zaitut –esan zidan.

Ezetz esan nion. Ez dago ongi ezezagunen gauzak onartzea.

–Baina dohainik da –esan zuen–, irabazi egin nuen.

–Ez.

Aurrera begiratu, eta isilik geratu ginen.

–Zuk nahi bezala –esan zuen azkenean, haserretu gabe.

Aldizkari bat atera zuen zorrotik, eta gurutzegrama bat egiten jarri zen. Gelako atea zabaldu zen berriz, eta aitari entzun nion «ez dut halako zozokeriarik onartuko» esaten. Gogoan dut, hori baita aitaren azken hitza kasik edozein eztabaidatan; gizonak, ordea, bazirudien ez zituela entzun.

–Nire urtebetetzea da –esan nuen.

«Nire urtebetetzea da» errepikatu nuen nire baitarako, «zer egin beharko nuke?». Arkatza utzi zuen laukitxo bat markatu eta gero, eta harriduraz begiratu zidan. Baietz egin nuen buruaz, hari begiratu gabe, berriz haren arreta nuela jakinda.

–Baina –esan, eta aldizkaria itxi zuen–, batzuetan kosta egiten zait emakumeak ulertzea. Zure urtebetetzea bada, zergatik zaude itxarongela batean?

Gizon behatzailea zen. Zuzen jarri nintzen eserlekuan, eta ohartu nintzen horrela jarrita ere sorbaldara iristen ez nintzaiola. Irribarre egin zuen, eta ilea ongi jarri nuen. Eta orduan esan nion:

–Ez daramat kulerorik.

Ez dakit zergatik esan nuen. Nire urtebetetzea zen eta kulerorik gabe nengoen; ezin nion hori pentsatzeari utzi. Hark oraindik ere begiratzen zidan. Beharbada izutu egin zen, edo sumindu, eta konturatu nintzen, asmo hori ez banuen ere, bazela zerbait zakarra esan berri nuen horretan.

–Baina zure urtebetetzea da –esan zuen.

Baietz egin nion.

–Ez da bidezkoa. Inork ezin du kulerorik gabe ibili bere urtebetetze egunean.

–Badakit –esan nion, eta segurtasun handiz esan nion, Abiren itxurakeriak eragindako bidegabekeria ulertu berri nuelako.

Isilik geratu zen une batez. Aparkalekua erakusten zuten leihateetara begiratu zuen gero.

–Badakit non lortu ditzakegun kuleroak –esan zuen.

–Non?

–Listo, arazoa konponduta –bere gauzak bildu eta zutik jarri zen.

Zalantza egin nuen altxatu edo ez. Hain zuzen kulerorik ez nuelako, baina baita ez nekielako egia esaten ari ote zen ere. Sarrerako mahaira begiratu zuen, eta agur egin zien eskuaz han zeudenei.

–Oraintxe bertan itzuliko gara –esan, eta seinalatu egin ninduen–, bere urtebetetzea da.

Nik pentsatu nuen «Jainkoaren eta Amabirjinaren izenean, ez dezala kuleroena aipatu», baina ez zuen halakorik egin: atea zabaldu eta begia kliskatu zidan, eta nik jakin nuen berarekin fida nintekeela.

Aparkalekura atera ginen. Zutik haren gerria baino pixka bat altuagoa baino ez nintzen. Aitaren autoak anbulantzien ondoan jarraitzen zuen, eta polizia bat horren inguruan ari zen, erdi haserre. Begira geratu nintzaion, eta urruntzen ikusi gintuen. Haizeak hankak inguratu, eta soinekoa goratu zidan; eusten ibili behar izan nion, beraz, hankak estu-estu.

–Jainkoaren eta Amabirjinaren! –esan zuen jarraitzen nion ikusteko jiratu eta uniformearekin borrokan ikusi ninduenean–. Hobe izanen da hormaren ondotik ibiltzea.

–Ez esan “Jainkoaren eta Amabirjinaren” –esan nion; hori amaren zerbait zen, eta ez zitzaidan gustatu hark nola esan zuen.

–Ok, darling –esan zidan.

–Nora goazen jakin nahi dut.

–Oso erretxin ari zara jartzen.

Eta ez genuen besterik esan. Etorbidea gurutzatu, eta saltoki batean sartu ginen. Aski itsusia zen lekua; ez dut uste amak ezagutuko zuenik. Hondoraino joan ginen, arropa-denda handi batera, ikaragarri handia zen batera, amak segur aski ezagutuko ez zuena. Sartu aurretik, esan zuen «ez zaitez galdu», eta eskua eman zidan; esku hotza, baina oso leuna. Kutxazainak agurtu zituen, ospitaleko sarreran zeudenei egin zien keinu berarekin, baina ez nuen erantzuten inor ikusi. Arropa-korridoreetan egin genuen aurrera. Soineko, praka eta kamisetez gain, lanerako arropa ere bazegoen. Kaskoak, kale-garbitzaileenak bezalako buzo horiak, etxeko garbitzaileen amantalak, plastikozko botak, baita erreminta batzuk ere. Nire buruari galdetu nion hor erosiko ote zuen gizonak arropa, eta horietakoren bat erabiliko ote zuen, eta orduan galdetu nion neure buruari nola izanen ote zuen izena.

–Hemen da –esan zuen.

Gizon-emakumeentzako azpiko arropak zituzten mahaiak genituen inguruan. Eskua luzatuz gero, kulero erraldoiak uki nitzakeen, inoiz ikusitako handienak, eta hiru pesotan bakarrik. Kulero horietako bakoitzarekin hiru egin zitezkeen nire tamainako norbaitentzat.

–Horiek ez –esan zuen–, hemen –eta apur bat harago eraman ninduen, kulero txikiagoetara–. Begira zenbat kulero dauden… Zein aukeratuko duzu, my lady?

Pixka batean begiratu nuen. Gehienak arrosak edo zuriak ziren. Zurietako bat erakutsi nion, apaingarririk ez zuen bat.

–Hau –esan nion–. Baina ez dut dirurik.

Apur bat hurbildu, eta belarrira esan zidan:

–Hori ez da beharrezkoa.

–Dendako jabea zara?

–Ez. Zure urtebetetzea da.

Irribarre egin nuen.

–Baina hobeki bilatu behar da, seguru egon.

–Ok, Darling –esan nion.

–Ez esan «Ok, Darling» –esan zuen–, erretxindu eginen naiz bestela –eta imitatu egin ninduen aparkalekuan soinekoari eusten nionean bezala.

Barre eginarazi zidan. Eta graziosoarena egiteari utzi zionean, nire aurrean paratu zituen bi ukabilak, eta horrela geratu zen zer nahi zuen ulertu eta eskuineko ukabila ukitu nion arte. Zabaldu, eta hutsik zegoen.

–Oraindik ere bestea aukera dezakezu.

Beste ukitu nuen. Kostatu zitzaidan kuleroak zirela ohartzea, inoiz ez nituelako kulero beltzak ikusi. Eta neskentzako ziren, bihotz zuriak baitzituzten, hain txikiak non tantoak baitziruditen; Kittyren aurpegia zuten aurrealdean, ez amari ez bioi gustatzen ez zaigun apaingarria egon ohi den lekuan.

–Probatu egin behar duzu –esan zuen.

Kuleroak bularraren kontra jarri nituen. Eskua eman zidan berriz, eta emakumezkoen aldageletara joan ginen, hutsik ziruditenak. Barrura begiratu genuen. Gizonak esan zuen ez zekiela bera sartzen ahal zen. Bakarrik egin beharko nuela. Konturatu nintzen logikoa zela, oso ezaguna ez den norbait ez bada, ez baitago ongi inork kulerotan ikustea. Baina beldurra ematen zidan bakarrik sartzeak, edo zerbait okerragoa: atera, eta inor ez egotea.

–Nola duzu izena? –galdetu nion.

–Hori ezin dizut esan.

–Zergatik?

Makurtu egin zen. Nire parean zegoen horrela; apika ni zentimetro batzuk haren gainetik.

–Begizkoaz joa nagoelako.

–Begizkoaz joa? Zer da hori?

–Gorroto nauen emakume batek esan zidan nire izena esaten dudan hurrengoan hil eginen naizela.

Pentsatu nuen beste txantxa bat izan zitekeela, baina oso serio esan zuen.

–Idatzi dezakezu.

–Idatzi?

–Idatziko bazenu ez litzateke esatea, idaztea baizik. Eta zure izena badakit, dei zaitzaket eta ez lidake beldurrik emanen bakarrik aldagelara sartzeak.

–Baina hau segurua da. Eta emakume horrentzat idaztea ere esatea bada? Eta esatearekin aditzera eman esan nahi bazuen, nire izena nolabait jakinarazi?

–Eta nola jakinen du?

–Jendea ez da nitaz fio, eta munduko gizon zoritxarrekoena naiz.

–Hori ez da egia, ez dago hori jakiterik.

–Nik badakit zer diodan.

Kuleroetara begiratu genuen, nire eskuetan. Pentsatu nuen gurasoak bukatzen ariko zirela.

–Baina nire urtebetetzea da –esan nuen.

Eta beharbada nahita egin nuen, baina hala sentitu nuen une horretan: begiak malkoz bete zitzaizkidan. Orduan besarkatu egin ninduen, oso mugimendu azkarra izan zen, besoak nire atzean gurutzatu zituen eta oso indartsu estutu ninduen, nire aurpegia une batez haren bularrean hondoratzeraino. Gero askatu, aldizkaria eta arkatza atera, eta azalaren eskuinaldean zerbait idatzi zuen; moztu, eta hirutan tolestu zuen niri eman aurretik.

–Ez irakurri –esan zuen.

Zutik jarri zen, eta aldageletara bultzatu ninduen leuntasunez. Lau aldagela huts pasatu nituen, korridorean aurrera, eta ausardia bildu eta bosgarrenean sartu aurretik, soinekoaren poltsikoan gorde nuen papertxoa, hari begiratzeko jiratu, eta irribarre egin genion elkarri.

Kuleroak probatu nituen. Perfektuak ziren. Soinekoa altxatu nuen ongi ikusteko nola geratzen zitzaizkidan. Hain ziren perfektuak! Bikain geratzen zitzaizkidan, aitak inoiz ez lizkidake eskatuko anbulantziaren atzetik astintzeko, eta eginda ere, ez lidake hainbeste lotsaraziko eskolako lagunek ikusteak. «Begira ze kulero dituen tipa horrek –pentsatuko zuten–, zer kulero perfektuak». Konturatu nintzen ezin nituela kendu. Eta beste zerbaitekin ere konturatu nintzen: ez zuten alarmarik. Markatxo txiki bat zuten alarmak jartzen dituzten tokian, baina alarmarik ez. Une batez geratu nintzen ispilura begira, eta ondoren ezin izan nion gehiago eutsi: papertxoa atera, ireki, eta irakurri egin nuen.

Aldagelatik atera nintzenean gizona ez zegoen elkar agurtu genuen tokian, baizik eta pixka bat harago, bainujantzien ondoan. Begiratu zidan, eta kuleroak eskuan ez nituela ikustean, begia kliskatu eta oraingoan nik heldu nion eskutik. Estuago heldu zidan, niri ongi iruditu zitzaidan, eta aterantz egin genuen. Fidatu egin nintzen, zertan ari ginen bazekielakoan. Begizkoaz jotako eta munduko gizon zoritxarrenekoa zenak bazekiela gauza horiek egiten. Sarrera nagusian kutxazainen paretik igaro ginen. Segurtasun-zaindari batek begiratu zigun, gerrikoa ongi jartzen zuen bitartean. Berarentzat izenik gabeko gizona nire aita izanen zen, eta harro sentitu nintzen. Ateko zentsoreak igaro genituen, saltokirantz, eta isilean jarraitu genuen korridore osoan, etorbidera. Orduan ikusi nuen Abi, bakarrik, aparkalekuaren erdian. Eta ama ikusi nuen hurbilago, etorbidearen alde batean, leku guztietara begira. Aita ere gugana zetorren aparkalekutik. Lehenago haren autoari begira aritu zen poliziaren atzetik zetorren, orain gu seinalatzen ari zenaren atzetik.

Oso azkar gertatu zen guztia. Aitak ikusi gintuenean nire izena oihukatu zuen, eta segundo batzuk geroago polizia eta nondik irten ziren ez nekien beste bi pertsona gainean genituen. Eskua askatu zidan gizonak, baina apur bat gehiago izan nuen nirea harengana zuzendua. Inguratu egin zuten, eta modu txarrean bultzatu. Galdetu zioten zertan ari zen, izena galdetu zioten, baina hark ez zuen erantzun. Amak besarkatu egin ninduen, eta goitik behera begiratu zidan. Nire kulero zuriak zituen eskuineko eskuan. Soinekoa altxatu zidan mugimendu bakar batean: bortitza eta zakarra izan zen, guztien aurrean, gainera, eta bi urrats eman behar izan nituen atzera, ez erortzeko. Gizonak begiratu egin zidan, eta nik hari. Amak kulero beltzak ikusi zituenean oihu egin zuen, «Sasikume halakoa, sasikume halakoa!», eta aita haren gainera jauzi egin, eta jotzen saiatu zen. Segurtasun-zaindariek biak bereizten zituztela, soinekoan bilatu nuen papertxoa, ahora sartu, eta irensten nuen bitartean isilean errepikatu nuen haren izena, behin eta berriz, sekula ez ahazteko.