Berriako Hirudia ataleko hamahirugarren artikulua da hau. Egurra onartzen da, baina, ahal dela, sua egiteko baliagarria izan dadila.
Esaten da Phillip Rothek idazketaren arteari buruzko aholku hau eman ziola Ian McEwani: «Idatzi gurasoak hilda baleude bezala». Badirudi gurasoen onespena bilatu gabe idazteko gomendioa zela, gurasoen muga etiko edo moralen zamarik gabe, alegia; idazlea aske senti zedin bere barrunbe ilunenak eta familiako gorabehera aitorrezinenak paperean gordinki jartzeko. Jakina da Rothek senide eta lagun oro karikaturizatzeko erreparorik ez zuela izan, bizi zirenean ere. Elkarrizketa batean McEwanek zioen aholku ona zela Rothena, baina damu zen apur bat itxaron ez zuelako, hasieratik bertatik kasu egin baitzion eta liburu bat idatzi zuelako harro eta bertan kontatzen zuenak izututa utzi baitzuen aita. Duela zenbait egun plazaratu du Mari Luz Estebanek Amaren heriotzak libreago egin ninduen poesia liburua, eta idazketaz haragoko gaiak hizpide baditu ere, zamarik gabe nork bere bidea egiteaz mintzo da, idazteari ere aplika diezaiokeguna.
Bi alde bereizi behar dira heriotzaren ondoren idazte horretan. Batetik, dolua askatzeko nahia edo beharra, idazketaren bidez egin daitekeen terapia; horrelakoetan, hurbileko norbaiten heriotzak sentiarazitakoa maiz nahasten da heriotzaren beraren eta hilkortasunaren eta existentzialismoaren inguruko gogoetarekin. Bestetik, zerbait autobiografikoa egiteko beldurra ere badago, haurtzaroan behintzat autoritate izan diren horiek konturik eskatuko ez digutela-eta heriotzarekin desager daitekeen beldurra. Idatzitako zerbaitek hurbileko norbait mintzeko aukerak geldiaraz dezake autorea; baina horrek berdin balio du ama edo aita ez diren bestelako senide, kuttun eta lagunekin. Y poco después ahora kaleratzean, Eider Rodriguezek esan zuen euskaraz idatzi zuenean oharkabeko askatasun bat izan zuela sentimendu eta sentsazioak adierazteko, hain zuzen gurasoek euskaraz ulertzen ez zutelako.
Obrarik onenak gurasoak hil eta gero idazten omen dira. Zama edo erantzukizun ederra da hori idazle baten aita-amarentzat. Aunitzetan agertzen zaigu guraso hil edo absenteen gaia, dela autorearen egoerarekin bat egiten duelako dela fikzioan maiz erabiltzen den baliabidea delako: Miren Agur Meabek Bitsa eskuetan liburuko bigarren atala amaren heriotzari eskaintzen dio; John Cheeverrek Wapshotarren maisulanak plazaratu zituen gurasoak hil eta berehala; Etxe hutsean-eko poemetan Karlos Linazasoro heriotza desmitifikatzen saiatu zen; Peru Magdalena aita desagertu bati buruz mintzo da Egia esan berriki kaleratuan; Infinite Jest eleberriko aitak bere buruaz beste egiten du, eta horrek hurbilekoengan duen eragina azaltzen du David Foster Wallacek; autofikzioaz jorratzen ditu Jamaica Kincaidek senideen bizitzak eta heriotzak; Gotzon Barandiaranen Errotik aitaren minbiziarekin hasten da; eta abar eta abar.
Horrekin lotuta, azkenaldian beste fenomeno bat bolo-bolo dabil: haur eta gazte literaturan guraso hilen edo desagertuen zenbateko izugarria. Disneyren lanez gain (ezetz bost disney-family «nuklear» eta egituratu zenbatu!), hamaika dira arrazoi bat dela edo bestea dela gurasoak agertzen ez zaizkigun liburuak. Izan daiteke errazagoa delako umeek abentura zoragarriak bizitzea helduen loturarik ez badute, zilegiago delako gaztetxoek zorakeriak egitea amaren edo aitaren heriotza/abandonua sufritu badute, antza aspergarria eta ez-sinesgarria delako ama eta aita dituzten haurren istorioak irakurtzea… Batzuetan, umeei burujabe jokatzeko, beldurrei aurre egiteko eta familia eredu anitzen «normalitatea» sustatzeko asmoz gehiegizko pedagogia saldu nahia ere badago. Oscar Wilderen teoriaren arabera, «gurasoetako bat galtzeak zoritxarrekoa irudi lezake; haurrentzako liburu gehienetan gurasoetako bat galtzeak, ordea, idazketa alferra dirudi». Pertsonaia bat gutxiago zenbaitetan, edozertarako aitzakia besteetan. Moralina kutsua duten haurrentzako hainbat bildumatan ere badira guraso bananduak eta haur adoptatuak. Baliteke gurean heriotzaren gaia urriagoa izatea, baina, besteak beste, Mariasun Landak eta Antton Kazabonek landu dute.
Efikaziaz idazteko zein irakurtzeko, amaren edo aitaren edo bien heriotza al da soluzioa? Haur eta gazte literaturan ez al da arriskutsua abenturaz jositako liburu gehienetan gurasorik gabeko gazteak izatea protagonista? Ama-aita gabeko guneak sor daitezke horiek akabatu gabe ere. Alice Munrok eta Margaret Atwoodek idatzitako ipuin indartsuenetako bi, kasurako, udako kanpaldietan gertatzen dira. Ama-aitaren bizirik segitzeko temari egotziko diogu, azkenean, seme-alabek deus ona ez argitaratzearen edo abentura zirraragarriak ez bizitzearen erantzukizuna.
ekaina 30, 2013 @ Garazi