Itzultzailea eta sarreraren egilea: Garazi Ugalde

Kate Chopin (1850-1904) Missourin jaio zen, Ameriketako Estatu Batuetan, Saint Louis hiriko familia aristokratiko batean. Etorkinen ondorengoa zen: Thomas O’Flaherty aita jatorri irlandarreko negozio-gizon arrakastatsua zen eta Eliza Faris O’Flaherty ama, berriz, Missourin jaioa izan arren, frantziar kreoleen alaba. Kultura ingelesa eta frantsesa jaso zituen etxean txikitatik Katek, eta moja eskola batean ikasi zuen. Kateri aita hil zitzaion tren istripu batean bost urte besterik ez zituela. Ama bezalaxe bere amona eta birramona ere alargun geratuak ziren gazterik eta ez ziren sekula berriz ezkondu. Aita ez ezik neba guztiak ere galdu zituen Katek, eta inguruko emakume alargunak izan zituen eredu, birramona bereziki. 20 urterekin ezkondu eta, senarrak bertan kotoi-negozioa zuela eta, New Orleansera joan zen bizitzera. Kate bera ere alargun geratu zen gazterik, sei seme-alaba ekarri ondoren. Kate ez zen ohiko ama izan, arropa nabarmenak janzten zituen, eta jendaurrean erre eta edaten omen zuen, garai eta ingurune hartan emakumeengandik espero ez zen moduan.

Hogeita hamazazpi urterekin ekin zion Kate Chopinek ibilbide literarioari. Haurrentzat zein helduentzat idatzi zuen eta ipuin labur ugari argitaratu zituen garaiko aldizkarietan. Bi eleberri ere idatzi zituen arren –At fault (1890) eta iskanbila eragin zuen The Awakening (1899)–, kontakizun laburrengatik egin zen batik bat ezagun. Haren ipuin-bilduma entzutetsuenak, behar bada, Bayou Folk (1894) eta A Night in Acadie (1897) izango dira, horietan argitaratu baitzituen “Desiree’s Baby”, “The Story of an hour” eta “The Storm” kontakizunak. Orain arte ere izan dugu euskaraz Chopinen kontakizunez gozatzeko modurik: Xerezaderen Artxiboa literatur podcastean “Désiréeren umetxoa” duzue entzungai, Ana Moralesen itzulpenean. Kotoi-plantazioen, esklabotzaren eta arrazakeriaren giroan murgildutako ipuin horrek Louisianako familia kreole batean jaiotako haur mulato baten inguruko istorioa kontatzen du. Gaurkoan Elearazin eskaintzen dizuegun kontakizun labur honek, berriz, idazlearen haurtzaroko oihartzunak dakarzkigu. Senarraren heriotzaren berri izan berritan etorkizuneko askatasunarekin amets egiten duen emakume baten “Ordubeteko istorioa” da. On dizuela irakurketak!

Ordubetean

Bihotzeko arazoa zuela jakinda, kontu handiz eta ahalik eta gozoen eman zioten Mallard andreari senarraren heriotzaren berri.

Haren ahizpa Josephinek kontatu zion, esaldi etenen bidez, erdi ezkutuka ikusarazten zuten zehar-esan lausoen bidez. Senarraren lagun Richards ere bertan zen, bere aldamenean. Hark jaso zuen trenbide-sareko ezbeharraren inguruko informazioa egunkariko erredakzioan. Brently Mallarden izena “hildakoak” zerrendaren buruan zetorren. Bigarren telegrama batek egia zela berretsi bezain pronto presatu zen albiste txarra zuhurtzia eta kontu gutxiagoz emango zion lagunen bati aurrea hartzera.

Ez zuen entzun kontakizuna emakume askok halakoak entzun izan dituzten moduan, aditutakoaren garrantziaz jabetzeko ezintasunak geldiarazita. Negarrari ekin zion segidan, bat-batean, bortizki eta neurrigabe, ahizparen besoetan. Nahigabearen ekaitza agortutakoan bere gelara alde egin zuen bakarrik. Ez zion inork jarraitu.

Bazen han, leiho irekiaren parean, besaulki zabal eroso bat. Bertan hondoratu zen, gorputza hartu zion eta arimara heltzear zirudien akidura fisikoak zapalduta.

Etxearen pareko zabalgunean udaberri jaio berriak astindutako zuhaitzen gainaldeak ikus zitzakeen. Euri-hats gozoa zerion aireari. Beheko kalean, saltzaile bat salgaiak aldarrikatzen zebilen. Norbaitek urrunean abestutako kanta baten notak heldu zitzaizkion ahul, eta ezin konta ahala txolarre txorrotxioka zebiltzan teilatu-hegaletan.

Leihoaren parean, mendebaldean elkartu eta bata bestearen gainean pilatutako hodeien artetik, zeru zati urdinak agertzen ziren han-hemen.

Burua aulkiko kuxinaren kontra jarrita eseri zen, zeharo geldi negar-zotin batek eztarrian gora egin eta astintzen zuenean salbu, lo hartu artean negarrez aritu den haurrak ametsetan negar-zotinka jarraitzen duen gisan.

Gaztea zen, aurpegi bare ederrekoa. Haren zimurrek zapalkuntza erakusten zuten, eta baita nolabaiteko kemena ere. Baina orain itzaliak zituen begiak, kanpoan iltzatua begirada zeru zati urdinetarik batean. Ez zen gogoetarako begiratu bat; aldiz, pentsamendu argia eten izana adierazten zuen.

Zerbait zetorkion eta haren zain zegoen, izuti. Zer ote zen? Ez zekien, izendatzeko sotilegia eta iheskorregia zen. Baina sentitu egiten zuen zerutik isilean sortzen, airea betetzen zuten soinuen, lurrinen, kolorearen bidez bereganaino iristen.

Orain bularra hazi eta beheratu egiten zitzaion gorabeheratsu. Hasia zen zer hori ezagutzen, bere jabe egiteko ari zen hurbiltzen eta gogoarekin hura uxatzeko ahaleginetan zebilen, bi esku zuri lirain haiekin ari balitz bezain indarge.

Bere burua utzi zuenean hitz txiki baten xuxurlak egin zion alde erdi irekitako ezpainetatik. Behin eta berriro esan zuen arnaska: “Aske, aske, aske!”. Begirada hitsak eta ondoren etorri zen begi-kolpe izutiak alde egin zioten begietatik. Bizi eta erne geratu ziren. Pultsuak bizkor egiten zion taupa, eta barruan zebilkion odolak berotu eta lasaitu egiten zion gorputzeko txoko bakoitza.

Ez zuen luzaroan pentsatu hartu zuen poza izugarrikeria ote zen. Zentzua argi eta zorrotz, ideia hutsaltzat jo eta baztertu egin zuen.

Bazekien ikusitakoan berriro ere negar egingo zuela: herioak bildutako esku samur eztiak, maitekiro baino begiratu izan ez zion aurpegia sorgor eta gris eta hilik. Baina une mingots hartaz haraindi, etorkizunean bere-bereak izango ziren urteen errenkada luzea ikusi zuen. Eta besoak zabaldu eta luzatu zizkien ongi etorria egiteko.

Ez zuen etorkizun ziren urteetan inorentzat bizi beharko; bere buruarentzat biziko zen. Ez zuen inolako gogo indartsuk berea makurraraziko, gizon-emakumeek kideari norberaren nahia ezartzeko eskubidea dutela uste dutenean bezain itsu eta setati. Asmo oneko zein asmo gaiztoko, erabat jarrera bidegabea iruditu zitzaion argialdi labur hartan aztertu zuenean.

Eta maite izan zuen halere, batzuetan. Ez beste askotan. Axola al zuen bada? Ba ote zuen baliorik maitasunak, argitu gabeko misterioak, bere buruaren aldeko aldarria bat-batean izatearen bulkadarik indartsuena bihurtu zitzaionean?

“Aske! Gorputza eta arima aske!”, jarraitu zuen xuxurlan.

Josephine belauniko zegoen ate itxiaren parean, ezpainak sarraila-zuloan, sartzen uzteko eskatzen. “Louise, ireki atea! Ireki ezazu, arren, gaixotu egingo zara. Zer ari zara Louise? Ireki atea jainkoarren.”

“Alde. Ez naiz gaixotuko.” Ez. Leiho ireki hartatik bizitzaren elixirra bera ari zen xurgatzen.

Irudimena aske utzi zuen aurrean zituen egunetan barrena. Udaberriko egunak eta udako egunak eta gisa guztietako egunak bere-bereak izango ziren. Bizitza luze izan zedin erregutu zuen une batez ahopean. Atzo bertan ikaraz pentsatu zuen bizitza luze izan zitekeela.

Azkenean zutitu eta atea ireki zien ahizparen enbarazuei. Garaipen suharra zuen begietan eta garaipenaren jainkosaren jarrera hartu zuen oharkabean. Ahizparen gerria inguratuta, elkarrekin egin zuten eskaileretan behera. Richards zuten behean zain.

Norbait etxeko atea irekitzen hasi zen giltzaz. Brently Mallard sartu zen, bidean ibili izanak erdi urratuta, eskuko maleta eta aterkia soseguz zekartzala. Istripuaren lekutik urrun ibili zen; ez zekien halakorik izan zenik ere. Harrituta geratu zen Josephinen garrasi erdiragarriekin eta Richardsek gizona emaztearen bistatik kentzeko egindako mugimendu azkarrarekin.

Baina Richards beranduegi ibili zen.

Iritsitakoan medikuek esan zuten Mallard andrea bihotzekoak jota hil zela; bizipoz hilgarriak jota.