Xabier Olarra Lizaso (Tolosa, 1953): itzultzailea eta Igela argitaletxeko editorea. Hamaikatxo liburu ekarri ditu euskarara, hala Igelarekin, soilik itzulpena kaleratzen baititu etxe horrek, nola beste ekimen batzuen barruan. Taldean ere aritu izan da itzultzen, eta horri buruzko saioa egin zuen UPV/EHUko ikastaro batean. Olarrak euskaratu ditu, besteak beste, Dashiell Hammetten, Raymond Chandlerren eta Raymond Queneauren lanak. 2013an Dabilen Elea saria jaso zuen, literaturan egindako ibilbideagatik. Bi aldiz eman diote Itzulpengintzako Euskadi Saria: 2006ean, Raymond Queneauren Estilo-ariketak liburuarengatik, eta, 2012an, Arantzazu Royorekin batera euskaratutako Jakobian eraikina (Alaa Al Aswani) lanarengatik. (Estilo-ariketak liburuaren itzulpenari buruz gehiago jakiteko: hemen).
Iruñeako Katakrak liburu-dendan elkarrizketatu genuen, goiko pisu isilean. Bihoazkie hemendik gure eskerrak bertako langileei eta Xabierri berari. Bide batez, blog honen irakurle prestuei jakinarazi nahi dizuegu Igelak kanpaina berri jarri duela martxan, eta sailka saltzen dituela liburuak. Informazio gehiago hemen.
Makina bat urte daramatzazu literaturaren munduarekin lotuta. Idazten aritu zinen, gero baita ikerketa bat egiteko asmotan ere. 1985ean, ordea, lehen euskarapenak argitaratu zenituen, eta, ordutik buru-belarri jardun duzu zeregin horretan. Zer dela-eta geratu zara “bando” horretan?
Askotan, bizitzan, uste ez duzun bezala gertatzen dira gauzak. Bide batean sartzen zara eta hor segitzen duzu oso ondo jakin gabe zergatik, eta gauzak, gero, asko korapilatzen dira, berez. Momentu hartan banuen idazteko gogoa eta horrelako gauzak. Zortea izan nuen, poesia sariketa batera aurkeztu bainintzen gaztexeagoa nintzela (1970 inguruan), nire gazte-denborako poemarik hoberenen eta potenteenen bilduma batekin, eta ez baitzidaten saritu. Zorte handia izan zen; horri eskerrak, pentsatu nuen agian hobe izango zela beste zerbaitetara dedikatzea.
Miranderi buruzko tesia egiteari buruz, hori beste istorio bat izan zen. Bordelen aritu nintzen hori egiten eta bertan tesia nahitaez frantsesez egin beharko nuen. Orduan, pentsatu nuen hori ez zela ez nire asmoa ez gogoa. Besterik gabe, utzi egin nuen, eta, aldi berean, han nenbilela, hasi nintzen frantsesa eta ingelesa hobetzeko nobela beltza irakurtzen, jatorrizkoan. Han bost xentimotan saltzen zituzten, eta milaka zeudenez bigarren eskuko liburu-dendetan, pilo bat bildu nituen. Lagun batek AEBetatik ekarri zidan The Postman Always Rings Twice, dibertsio bat izan zen niretzat hura itzultzea. Hor ere zortea izan nuen, beste zorte-klase bat: liburuak oso kritika ona izan zuen. Susakoek egin zuten. Orduan, horrek ere ekarri zidan ondorio modu batera desiragarria, eta beste alderdi batetik kristoren zama ezartzen dizuten horietakoa.
Zer ibilbide izan duzu formazioz eta lanean?
Hizkuntza Erromanikoak ikasi nituen, karrera 1971n hasi eta 78a pasata amaitu nuen, amak ultimatum bat eman zidalako amaitu ere. Garai haiek ez ziren hoberenak ikasketa sendoak egiteko eta, orduan, beste gauza batzuetara dedikatzen ginen asko eta asko. Halako batean, zorionez, bukatu nuen karrera, plana aldatu aurretik. Horri esker Magisterio Eskolan sartu nintzen Bilbon, euskal literatura eta euskara irakastera, eta hortik etorri zen, gero, institutuko irakasle izatea.
Irakaskuntza pixka bat pisu egiten hasi zitzaidanean, eskolan behartuta dagoen bati klasea ematea ez baita gauzarik atseginena, pentsatu nuen, beharbada, borroka egiten banuen testuekin eta ordenagailu batekin, ikasleen kontra borrokan aritzea baino bide hobea izango zela. Ordurako banituen literatur arloan itzulpen batzuk eginak. Hemen itzulpen teknikora jarri beharra zegoen eta horretan eman ditut 22 urte-edo.
Eta, zer moduz?
Bueno, dirua ematen dizute, nahiz eta itzulgaia ez den izaten beti oso atsegina. Gehienetan, oso lehorra. Baina, hor ere aurki daiteke borrokan trebatzeko modu bat, testu korapilatsu eta oso lehorrekin jokatu beharra. Nik uste dut horrek askotarako balio duela. Itzulpen teknikoan ari bazara, gero, noizean behin, irteera bat egiten duzu literatura itzultzera eta beste modu batera hartzen duzu. Nafarroako Gobernuan aritu garenotatik mordoxka dira horretan aritu direnak edo ari direnak: Fernando Rey, Matias Múgica…
Eskola ona izan daiteke, orduan?
Bai, nola hartzen duzun… Leku askotara jo behar duzu, gauza askori buruzko informazioa lortu behar duzu itzulpen teknikoa egiteko, ondo egin nahi baldin baduzu behintzat. Ezagupen entziklopediko batzuk ere eskuratzen dituzu, itzultzailearentzat onak izaten direnak. Hori da alde ona.
Itzultzeari ekin eta gutxira sortu zenuten Igela argitaletxea. Ez duzue hori bakarrik jorratu baina argi dago nobela beltzari arreta berezia eman diozuela. Elkarrizketa batean entzun dizugu beharrezkoa iruditzen zitzaizuela. Estrategikoa, akaso?
Hiru sozio gara, horietako bat nire lankidea izana Hernaniko institutuan, Joseba Urteaga, itzulpen mordoxka bat ere eginak badituena, eta, beste lagun bat, gure haurtzaroko lagun bat, alde grafikoez eta abar arduratu zena hasieran.
Gure planteamendua, hasieran, izan zen zerrenda bat osatzea. Josebak egin zuen, berak nik baino nobela beltz gehiago zituen irakurriak eta une hartan elkarrekin lan egiten genuen, ni hona [Iruñera] etorri aurretik. Aukeratuenen zerrenda bat egin zuen, hogei bat jarri zituen. Horiekin batera jarri zituen beste hiru, idazle handienak zirenak baina nobela beltzarekin-edo nolabaiteko zerikusia zutenak. Hori guztia argitaletxea martxan jarri baino lehen. Horiek izan ziren Eskuz landutako hilkutxak (Truman Capote/Xabier Olarra), Hiltzaileak (Francis Macomber eta beste ipuin batzuk bildumaren barruan: Ernest Hemingway/Javi Cillero eta Xabier Olarra) eta Santutegia (William Faulkner/ Xabier Olarra). 20-25 jarri bazituen, horietatik 18 inguru daude eginak, eta gero han ez zeuden beste batzuk ere.
Estrategikoa al zen? Gure planteamendua Gallimardekoena bezalakoa zen, André Gideri esan zioten bezala: “guk behar ditugu hemen dirua ekarriko duten liburu batzuk, horiei esker aterako ditugu beste batzuk”. Gallimarden kasuan, dirua zekartenak Série Noire-koak ziren, eta ni Bordelen nintzela, sail horrek bazituen milaka izenburu. Hortaz, guk ere antzeko zerbait pentsatu genuen: nobela beltzek izango dute tira gehiago guk atera nahi ditugun beste batzuek baino. Esate baterako, Literatura Sailean hasi ginen Lau Bidaiarekin: Matsuo Bashō, poesia japoniarra, budista, eta hamazazpigarren mendekoa. Horri prosazko beste batzuk erantsi genizkion: Rudyard Kipling, Capote eta Dylan Thomas. Joseba Urteagak itzuli zuen hori.
Hori izan zen bidea, baina, noski, gure asmoa ez zen soilik nobela beltza ateratzea, beste gauza batzuk ere atera nahi genituen, eta nobela beltzei adina arreta eman genien beste horiei ere. Horregatik, Bashōrenaren ondoren etorri ziren, urte berean, Alienista, J. Machado de Assis/J. Urteaga, Gatsby Handia (F. S. Fitzgerald/Xabier Olarra), eta Eskuz landutako hilkutxak. Durangora lehendabiziko aldiz joan ginenean sei libururekin joan ginen, Sail Beltzeko lehena, Sherlock Holmesen beste bat, eta Literaturako lau. Denek esan ziguten: oso politak, oso politak… Baina orduan konturatu ginen gauza bat dela literatura eta bestea merkataritza, azoka eta merkatua.
Animo handiarekin gentozenez, hurrengo urtean jarraitu genuen, Literatura Sailean bosgarrena Gauaren muturrerainoko bidaia (L. F. Céline/Matias Múgica), eta seigarrena Odol Hotzean (Truman Capote/ Xabier Olarra), ondoren. Bota genituen bota beharrekoak eta, orduan, oso harro sentitzen ginen. Sail Beltzarekin ere jarraitu genuen. Dena ezin genuen geuk egin, eta hainbat lagun bildu genituen, itzultzaileak. Horrela hasi ginen osatzen sailak. Gero, konturatu ginen erritmoa asko azkartzen bagenuen, kalte izango zela guretzat. Ez zela ibili behar sekulako gauza pila egiten, konstantzia bai behar zen, baina ez sekulako kolpeak eta sekulako pilak. Urteren batean, asko jota, sei atera genituen, baina hori izan zen gehiena, 1991n. Orain dela lau edo bost urte atera genituen zortzi, baina hori ez da ohikoa. Batez beste, 4 edo 5 ateratzen ditugu.
Zer-nolako harrera izan du nobela beltzak gurean? Batzuek diote literatura “erraza” dela, etiketa horri nola egin diezaioke aurre halako genero bateko liburu batek?
Beste nobelak baino errazagoak izaten dira, baina planteamendutik bertatik. Nori zuzendua den eta zer jende-maila harrapatu nahi duzun. Berez, planteamendu gisa ere, nobela beltzak badu jarrera bat salaketarako, eta hori ezin duzu egin hizkera etereo eta ponpoxoarekin, hizkera zorrotza erabili behar duzu. Hori da, hizkuntza aldetik, nobela beltza.
Bestalde, Uzta gorria (Dashiell Hammett/Xabier Olarra) irakurtzen duzu eta zerbait mugitzen dizu barruan. Alde horretatik balioa du nobela beltzak. Badira beste batzuk entretenimendu gisa ateratzen direnak, eta beste batzuk batera edo bestera lerratzen dira. Zergatik hartzen diren batzuk goi-mailakotzat eta besteen parekotzat? Seguru asko, lortu dutelako, beraien literatura gisako planteamenduan, testu indartsuak egitea eta beraien helburua betetzea. Niretzat Chandlerren obra batzuk, edo Hammetten Kristalezko giltza, iristen dira maila horretara. Zer dute berezirik? Hilketa bati buruzkoak direla eta generoko liburuak direla? Bai, baina horrek ez du esan nahi besteen parean egon ezin daitezkeenik.
Guk beti bereizi izan dugu nobela beltza, adibidez, Agatha Christieren planteamendutik. Christierenak hasiera-hasieratik daude jolas modura planteatuta, eta hori ere oso ondo egin daitekeen lana da, baina literaturaren alde sakonenetik pixka bat bazter geratzen dira. Horregatik, guk, hasieran, ez genuen inola ere argitaratu nahi, eman genituen 10 urte Christie kaleratu gabe, baina estatistikei erreparatuta ikusi genuen asko irakurtzen zela. Horrelako liburuak asko irakurri dira institutuetan, gureak ere. Horrelakoak atera genituen lehen esandako planteamenduarekin, alegia, liburu horiek izan zitezen besteen bultzatzaile.
Etekinik eman al dizue estrategia horrek, Gallimardekoei bezala?
Liburu batzuk bai izan dute beste askok baino gehiagoko arrakasta. Hori orain dela bost edo gehiago urte dela. Geroztik, nik uste, beherakada dexentea izan da alde guztietan, 2008tik-edo, krisiarekin. Orain, horiek ere besteak bezain neketsuak dira argitaratzeko, nahiz eta Hammett izan.
Erreserba bereziek edukiontzi bereziak behar omen dituzte. Liburuen itxurari arreta eskaini izan diozue beti.
Bai, liburuen itxurari beti eskaini nahi izan diogu arreta berezia. Horregatik baliatu ginen hasiera batean gure inguruan genituen diseinatzaile eta marrazkilariez: José Manuel Mata komikilaria (igelaren anagrama hark egina da), ZUT taldea (haiena da Sail Beltzaren eta Mintaka Sailaren diseinua). Josema González igelako “hirugarren gizona” arduratzen zen gehienbat horretaz. Eta Iruñean hain hurbil izanik Zaldi Eroarengana jo genuen, eta hark egin ditu Sail Beltzeko eta Enigma Saileko azal gehienak.
Literatura Sailaren diseinua Dulce María Rodríguez eta Maria Cuetori eskatu genien, eta haien oinarrien gainean osatu ditugu sail horretako 50 bat azal. Han eta hemendik eskuratu izan ditugun margolanez baliatu gara, baina orain dela urte batzuk Josemi Goyenak errazten digu lana, oso emaitza txukunekin gainera. Liburua pasatzen diogu, eta berak eskaintzen dizkigu bere proposamenak, guk aukeratzeko.
Ez ditugu banan-banan aletuko euskaratu dituzun liburuak, baina hiru ekarri nahi ditugu hizpidera. Hasteko, Lorenza Mazettiren Zerua gainbehera dator, ezagun batek debozioz hitz egin zuen hartaz eta kuriositate handia sortu zigun.
Niri Joseba Urteagak aipatu zidan liburua. Bera, egun bakarrean etortzen da Durangoko azokara, eta begiratzen du gure standa, eta esaten du: liburu hori baino hobeak ez zeudek ba asko asko ere hemen. Kanpaina berezia egiten dio berak Durangon. Lehengo urtean elkarrekin geuden standean, eta ikusita ez zela asko saltzen, etortzen zen pertsona bakoitzari esaten zion liburua zer ona zen. Pasa ginen bi saltzetik hogei saltzera.
Oso liburu berezia da, eta Lorenza Mazzetti ezagututa, gu propio joan baikinen hura ezagutzera, are gehiago. Batez ere, umeak nola ikusten duen gerra, hori da liburuaren alderdi bereziena. Berak ez zuen izan fikzioa egiteko beharrik, aski izan zuen bere bizipenei begiratzearekin. Bere garaiko bizipenetan eta umetan Mussolinirekiko izandako ia-ia maitemin horretan oinarrituta dago eleberria, eta gero kontatzen du hori guztia nola txikitu zen. Hain da xinplea, eta aldi berean, halako indarra du alde guztietatik. Bera ez da batere idazlea. Horren bi sekuela ere idatzi zituen, interesgarriak dira, baina nik uste dut hobe dela lehenengoarekin geratzea, bere horretan.
Liburua euskaratu eta, gero, Mazetti ezagutzera joan zineten.
Liburuarenganako miresmen horrekin, nik, jubilatu berritan, esan nuen: hau di-da egin behar da. Italiera ez dudanez nahikoa ondo ezagutzen, liburu hori behar adina bermearekin egiteko, Fernando Reyri pasa nion gero, berak begiratu eta gainbegiratu zezan. Elkarrekin egin genuen lana.
Mazzettirengana joateko burutazioaren harira, bagenekien emakumea bizirik zegoela, eta ikusi nahi genuen ea zer kontatzen zigun. Behingoagatik, ni oso lotsatia izanda, animatu nintzen eta hasi nintzen ikusten ea posible izango litzatekeen, agentearen bitartez, zerbait lortzea. Ez nekien emakumearen erantzuna nolakoa izango zen, kontuan hartu 84 urte zituela, eta pentsatzen hasi nintzen ea nola lor nezakeen. Orduan, agenteari esan nion trilogiaren bigarren eta hirugarren liburuak argitaratzeaz pentsatzen ari ginela eta Argia aldizkariarekin harremanetan jarriak ginela, beharbada, elkarrizketa bat egiteko. Denbora puska batera agenteak email-helbidea bidali zigun. Eta handik beste denbora puska batera, autoreak baietz erantzun zuen, baina Ok besterik ez zigun esan, telefono-zenbaki bat emanda.
Ordurako ikusia nuen Mazzettiri El Paísen egin zioten elkarrizketa bat, Periférica argitaletxeak El cielo se cae atera zuenean. Han esaten zuten, gutxi gorabehera, nolakoa zen Mazzettiren etxea: etxe bohemio bat, baina 84 urteko emakume batena. Nik ikusia nuen emakumea oso fresko zegoela, adina gorabehera, erakusketa bat egin berria baitzuen (margolaria ere bada eta), eta horietako batean agertzen zen hizketan. Hortaz, animatu ginen, hiruzpalau egun Erromara joan eta ea nola zihoan ikustera. Oso ondo hartu gintuen, oso urduri joan ginen arren. Ipad-arekin grabatu genuen elkarrizketa, eta oso dibertigarria izan zen. Bera zine-zuzendaria da, eta han joan ginen gu gure Ipad-arekin; azkenean, berak esan zigun nola antolatu behar genituen planoak. Egin genuen elkarrizketa nola-hala, eta sekulako eguna pasa genuen.
Queneauren Estilo-ariketak ekartzen den arren gogora, esan izan duzu Deabruaren hiztegiak ere buruhauste franko sortu zizkizula…
Bai, izan ere ez baita lan erraza. Momentu hartan kasu egin zitzaion eta Euskadi sarietarako hautagai ere izan zen. Kasu egin zitzaion berez oso liburu konplikatua delako itzultzeko, gauza asko ditu. Definizio paradoxiko, korapilatsu horiek zuzen eta taju antzean ematea zaila da. Dena den, hori ez du alde zailena, alde zailena du hori guztia eta dauden txisteak eta dauden hitz-jokoak eta abar, asko eta asko, bertsoz emanak daudela. Garai hartan, espainolezko edizio batzuk ikusiak nituen, bertsozko zati horiek kenduta. Baina grazia bertsotan egina izatean badago, ez litzaioke itzulpenean kendu behar. Orduan horrela ibili nintzen, goizeko 4etan jaiki eta lanera joan aurretik itzultzen aritzen nintzen. Oso neketsua izan zen niretzat, baina entrenamendu ona ere bai, lege gogorren barrenean egin behar izan bainituen gauzak. Bestalde, ingelesez, poema arrunt eta narratibo bat besterik ez bada ere, hori euskarara bihurtzeak askoz pisu gehiago hartzen du nahitaez. Horretaz jabetzeko eskola paregabea izan zen.
Zailtasun formal horiek dituzten liburuak gustuko dituzu, beraz, itzulpen-erronka gisa? Izan ere, Debruaren hiztegia itzultzeko lana LUko lehiaketan esleitu zizuten…
Literatura Unibertsalean ere parte hartu nahi nuen. Asko etortzen ziren, Nathaniel Hawthornenak eta horrelakoak, nik ez nituenak egin nahi. Pentsatu nuen, ordea, beste hau ondo egokitzen zitzaidala, nire umorearekin, gauza guztiei buruzko ikuspegi ziniko horrekin… Azken batean, hau “zinikoaren hiztegia” baita, berez. Pentsatu nuen ondo moldatuko nintzela alde horretatik eta definizioetako batzuk ikaragarriak dira. Dibertsio modura hartu nuen, baina, gero, zailtasunen ondorioz, dibertsioa lan neketsu bilakatu zitzaidan, batez ere epeak zeudelako.
Zerrendak hor jarraitzen du? Nola aukeratzen duzue zer liburu argitaratu?
Zerrendako gehientsuenak eginak ditugu dagoeneko, nobela beltzen zerrenda bat zen gainera. Gainontzekoak, besterik gabe, elkartu eta urte batetik bestera erabakitzen ditugu, nahiz eta buruan baditugun beste hainbat autore eta komentatu izan ditugun. Truman Capoteren Odol hotzean liburuari buruz Josebari esan nion: nik hau egin behar diat. Nola esango zidan berak ezetz? Akordio bat daukagu, zerbait egin behar dugunean adostuta ateratzea.
Eta ez guk bakarrik, adibidez, Pello Lizarralderekin ere biltzen gara tarteka, edo beste lagun batzuekin. Kanpotik ere iristen zaizkigu makina bat proposamen, baina horiek galbahetik pasa behar dira, adostu.
Igelatik kanpo itzuli dituzun liburuetara bueltatuta, arreta eman digu batek. Oliver Sacksen Antropologo bat Marten.
Proposamen hori Unibertsitatetik etorri zitzaidan, Juan Garziak egin zidan, justu Deabruaren hiztegia egin eta berehala. Pixka bat ateratzen zen nire ohiko itzulgai literarioetatik, baina edukia oso interesgarria iruditu zitzaidan. Horregatik hartu nuen.
Lan pisua izan zen hori ere. Epeetan ez zen hain zorrotza, baina lanean ari nintzela egindako liburua da, eta lodia. Edukia oso interesgarria da: saiakera zientifikoa, baina aldi berean oso irakurgarria. Kasuak oso ondo aukeratuta daude eta ia narratiba bezala irakur daiteke. Zientzia arlokoa da, baina ia-ia literatura moduko narrazioan kontatua. Oso liburu gomendagarria da, baina, beharbada hor erdibidean geratzen da: zientzietakoek ez zuketen hartuko beren literatur sentsibilitatea ez delako hain garatua, eta literaturzaleek, ordea, ez zuketen hartuko pentsatuta teknikoa izango dela.
Liburua itzultzeko orduan, medikuntza eta neurologiako kontuekin, laguntza handia eman zidan Fernando Reyk, medikua baita. Hark egin zuen lehen zuzenketa, eta Zio bildumako arduradunek jorratu zuten gero. Kontzeptu horiek ez badituzu ondo menderatzen, oso erraz egin dezakezu irrist, eta bentaja hori izan nuela-eta, beharbada, liburua ez zen bihurtu desastre erabateko bat. Nik oso gustura egin nuen, eta uste dut emaitza ere taju antzean atera zela, gaia kontuan izanda. Liburu entretenigarria da, eta, aldi beran, asko ikasten da.
Autore bat gustuko baduzu ez da liburu bakarrarekin agortzen.
Igelaren katalogoari erreparatuta Frantziako eta Italiako autore asko topa ditzakegu. Alemanak, esate baterako, ez dituzue hainbeste.
Bai, frantsesari dagokionez, bai Josebak eta bai nik hobeto ezagutzen dugun literatura bat da. Italierarena kasualitate bat izan da, Fernando Rey hor dugulako eta beti oso prest egon izan delako edozein proiektutan, eta horri etekina ateratzen jakin dugulako.
Alemanez Joseph Roth daukagu, horrenak bi baditugu; eta, orain Werther gaztearen arrangurak (Johann Wolfgang von Goethe/ Matias Múgica) egin dugu, baina ez dago Literatura Sailean, baizik eta Bidelagun Sailean. Nik banituen alemanetik ekartzeko liburu bat baino gehiago, baina gure planteamendua ez da sistematikoa: XX. mendeko obren lagin bat edo horrelako zerbait. Alemaneko itzultzaileak ere ez daude hainbeste. Gero, bestalde, Literatura Unibertsala bilduman, adibidez, badago Berlin Alexanderplatz (Alfred Döblin/Anton Garikano). Nik hori oso gustura irakurri nuen eta oso ondo dago dagoen tokian. Guk agian ekarriko genukeen, baina dagoeneko lan hori eginda badago, ba primeran.
Autore batzuk Igelari esker iritsi zaizkio euskarazko irakurleari: Annie Ernaux, Natalia Ginzburg, Amélie Nothomb, edo, berrikiago, Mohammed Xukri, Georges Perec eta Patrick Modiano. Horietako guztien kasuan, eta baita beste zenbaitenean ere, obra bat baino gehiago ekarri dituzue gurera. Autore batzuen lagin zabalagoa, autore-kopuru handiagoaren ordez. Zer dela-eta?
Dispertsio ikaragarrian ez erortzeko modu bat da. Autore horietako batzuk liburu asko dituzte, Modianorenak, adibidez, aterako genituzke dozena erdi, posible bagenu. Berdin Ernaux edo berdin Nothombekin, pentsa, Nothombek liburu bat argitaratzen du urtero, duela 20 urtetik. Batzuekin konplitu dugula iruditzen zaigu, baina beste batzuen kasuan pentsatzen dugu oraindik besteren bat ere ekarri beharko genukeela euskarara. Normalean, autore bat gustuko baduzu ez da liburu bakarrarekin agortzen. Berdin egin genuen, hasieratik, Capoterekin.
25 urte egin zenituzten iaz, Sail Beltzean 25. alea atera berri duzue. Agur baten hasiera? Aurrera segitzeko indarrez?
Aurten, behintzat, lau liburu ateratzeko asmo badaukagu: Ulysses, Annie Ernauxen beste bat, literatura galegoko lanik inportanteenetako bat, Eduardo Blanco Amor-en A Esmorga, eta Dora Bruder, Patrick Modianoren lan sonatuena. Erabat deshauziatuta ez gaude, beraz.
Elena Ferranteren Adiskide paregabea (Fernando Rey) nobela aurkeztuko duzue etzi. Kuriosoa da Ferranteren istorioa: idazle ezezaguna.
Elena Ferranterengana liburu honen bidez iritsi gara: Adiskide paregabea. Baditu lehendik egindako beste lan aipagarri batzuk. Benetan harrigarria da emakume (?) honena. Estatu Batuetan berak baino lehen Salinger batek edo Pynchon batek jo izan duten bidetik, obrari ematen dio garrantzia, eta bera bere obraren atzean ezkutatzen da. Etzi aurkeztuko dugun liburuaren hegalean honela dio: “Nire ustez, liburuek, behin idatziz gero, ez dute beren egileen inolako premiarik. Esatekorik badute, laster aurkituko dituzte irakurleak; bestela… ez”.
Dabilen Elea jaso zenuen 2013an.
Sektoreak ematen duen zerbait da, alde horretatik, errekonozimendu horrek mesede egiten du normalean, honezkero kalte ezin digu egin. 18 urterekin poesia-sari bat ematen badizute, merezimendu handirik gabe, agian ez dizute sekulako mesedea egiten baina 60 urte betetakoan ematen badizute Dabilen Elea, ongi etorria izan dadila. Bizitza ez dizute konponduko, hain zuzen, askok dioten bezala, sarritan sariak justu iristen dira behar ez direnean. Erabateko erretiroa hartzeko tronpeta-abisu izan bazen, oraindik ez da ailegatu.
Ez diogu elkarrizketari amaiera eman nahi azken bi urtetan buru-belarri euskaratzen ibili zaren Ulysses aipatu gabe.
Joyceren obra nagusiak euskaraz egon beharra zeukan, hori hitz egin genuen orain dela 10 edo 15 urte Arantzazuko mendi santuko taberna batean afalondoko tertulia batean han bildutako batzuk. Baina, hainbeste gauza hitz egiten diren bezala, ez badago zure momentuko kezken artean, behar dela esaten duzu baina gero ez da ezer gertatzen. Egon behar izateaz aparte, niri liburu honekin gertatu zitzaidana izan zen ez nuela lortu liburu hori osorik irakurtzea ingelesezko edizio ohardun bat eskuratu nuen arte. Nire inguruko %95ek esan didate Ulysses hartu eta bazter utzi dutela. Orduan, kontua da, nola lortu hori horrela ez izatea? Baten batek hartu behar du lan hori, eta nik pentsatu nuen egin behar nuela.
Irakurleek ez dute lortuko Ulisesekin ni adina dibertitzea, izan ere, irakurle soil zarenean, ezin diezu gauza askori erreparatu. Itzultzaileak, ordea, testu bati hainbeste buelta emanda, lehenbiziko irakurketan, eta bigarrenean, eta hirugarrenean harrapatzen ez diren makina bat gauza ikusten ditu. Badakit irakurlea ni adina dibertitzea ezinezkoa dela, irakurle batek ezin du, seguru asko, lana gustura egiten duen itzultzaile batek adina dibertitu, baina lortzen baldin badut nire dibertimenduaren laurdena bizi dezan, pozik geratuko naiz.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=HZ-BmUH7DJ4]
otsaila 16, 2015 @ Danele